Year 7 Immunisation for Tetanus, Diphtheria and Whooping Cough (Pertussis) (BOOSTRIX™ vaccine) - te reo Māori version - HE2330

Tuku Awhikiri
Tau 7

Ko Boostrix he awhikiri kia kaha ake ai te tiaki i tāu tamaiti i ngā mate kauae-timu (tetanus), mate whakapokenga korokoro (diphtheria) me te mare motu (pertussis)

Puka Whakaaetanga Mātua

Tēnā waitohu ka whakahoki i te puka ki te kura.

E whakaratoa ana ki ngā ākonga tau 7 katoa tētahi kaupapa tuku awhikiri koreutu i te kura hei āwhina ki te tiaki i a rātau mai i ngā mate kauae-timu, pokenga korokoro me te mare motu. E mōhiotia tēnei tuku awhikiri ko te Boostrix, te awhikiri tau 11, me te Tdap.

Ka tuku mōhiohio tēnei mātārere mō te kano ārai mate Boostrix, me te hōtaka kano ārai
mate i rō kura. Ka taea tēnei te whakamahi i roto i ngā kōrerorero ā-whānau, hei wāhanga o te whakarite i tō tamaiti mō tēnei kano ārai mate, ka kitea he mōhiohio anō i te mutunga o te mātārere, me ngā wāhi rerekē e tuku ana i tēnei kano ārai mate.

He aha ngā pokenga?

Kauae-timu

He tahumaero te kauae-timu ka uru ki te tinana mā tētahi motu, taotū rānei. Kāore e whakawhitia i te tangata ki te tangata. Ka noho te kauae-timu i roto i te oneone, ā, mēnā he motu, he taotū rānei ā te tamaiti, kua whakaraerae atu ki te oneone, tērā pea ka pokea. Ka ara ake ēnei momo taotū i ngā wharanga i te wā e eke pahikara ana, e reti papa ana, ētahi atu wharanga rānei e pā atu ana te oneone ki te wāhi taotū.

Ko ngā tohu o te huakita kauae-timu, ko te hauaitu, te mārōrō, te kuiki, he uaua ki te ngaungau me te horo kai. Ka kino ake pea ēnei tohumate, ā, ka pararaihatia ngā uaua whakangā, ā, ka mate tētahi tangata kotahi i roto o ia tekau tāngata.

Mare motu (pertussis)

He mate rere, he mate arahau hoki te mare motu, ka rere mā te mare me te matihe. Tērā pea ka pāngia te tangata e te maremare hukihuki, otirā he uaua te whakangā me te ruaki. Ka eke pea ki te toru marama te roa o ngā tohumate. Ko ngā pēpi i raro i te 12 marama,
he mōrearea nui tērā me kuhu ki te hōhipera mēnā ka pāngia e te mare motu. I roto i ngā pakeke, ka hua ake te maremare kino i te mare motu e whati ai pea ngā rara, ka ngaeki te pūkahukahu, ka pūkahu kakā rānei.

Pokenga korokoro (diptheria)

Ko te pokenga korokoro he mate onge, engari he pokenga taumaha he pokea ai te korokoro me te ihu. Nā tēnei ka pupuhi pea te korokoro, ka uaua te horo kai, te whakangā rānei. Ka raruraru pea te manawa, ngā ate rānei.

He pēhea te mahi a te kano ārai mate?

I Aotearoa, ka tukuna ngā kano ārai mate ki ngā pēpi (i te ono wiki, i te toru me te rima marama) me ngā kōhungahunga (e whā ngā tau) hei tiaki i a rātou mai i te kauae-timu, pokenga korokoro me te mare motu. Ko tā te kano ārai mate he whakaara i te pūnaha ārai o te tinana ki te whakaputa i tōna anō ārai ki ēnei mate e toru.

Ka pakeke haere ngā tamariki, ka memeha haere tēnei ārai, nō reira me whai atu ngā ākonga tau 7 i te kano ārai mate Boostrix hei whakakaha ake i ō rātou awhikiri ki ēnei mate e toru. E tāpaetia ana tēnei pota āpiti KOREUTU i te tau 45 me te tau 65 o te tangata, mēnā kāore anō kua tukua he pota āpiti. Hei whakarite i te tautiakitanga o te whānau katoa, he mea hira kia noho mataara te katoa me ā rātou kano ārai mate, hei tiaki i te hunga whakaraerae. Ahakoa e toru ngā matenga e āraitia atu ana e te Boostrix, kotahi anake te kano e hiahiatia ana, ā ka werohia ki te kikopuku.

Me pēhea taku whakarite i taku tamaiti taiohi mō te kano ārai mate?

He tino tautōhito ngā rōpū kano ārai mate i roto i ngā kura ki te whakahaere werohanga kano ārai mate, ā, mō te nuinga o ngā tamariki, he āwhina nui te noho i te taha o ngā hoa hei kaitautoko. Mēnā kei te āwangawanga tō tamaiti ki te kano ārai mate, me akiaki
i a rātou ki te whakamōhio ake i te rōpū tuku kano ārai mate. He mea hira ki te whakarite kia whiwhi kai, inu hoki tō tamaiti i mua o te whiwhi kano ārai mate, kia kore e hemohemo mēnā e āmaimai ana.

Ki te hiahia kē tō tamaiti ki te whiwhi i te kano ārai mate i te wā kei reira te whānau, tēnā pātai ake āhea ngā takahanga ā-hapori, waea atu ki tō kēmehi ki te pātai mēnā ka tuku kano ārai mate rātou, tāpuitia rānei ki tō tākuta, ratonga hauora rānei.

Ka pēhea taku āhua i muri mai i te whiwhi kano ārai mate?

He onge ngā mate āpiti nui

Ko tētahi mate āpiti onge nui o ngā kano ārai mate katoa, ko te pānga pāwera nui, e kīia ana ko te anaphylaxis. He ōrite tēnei tauhohenga pāwera ki tērā e wheakotia ana e te tangata mēnā he pāwera nui tōna ki tētahi āhuatanga pēnei i te pī, te nati rānei. Ka āta tirotiro te rōpū kano ārai mate ki ngā taiohi mō te 20 mineti i muri ake i te tuku kano
ārai mate kei tūpono ake tēnei pāwera onge. Kua tino whakangungua ngā kaimahi ki te haumanu i te tauhohenga, otirā he taputapu ā rātou mō tēnei.

Ngā tauhohenga i muri i te kano ārai mate

Mēnā kei te māharahara koe ki tō tamaiti i muri mai o tana whiwhi kano ārai mate, me waea ki 0800 Healthline (0800 611 116, ahakoa te wā), tō whare hauora ā-whānau, tō tākuta, tō rōpū tuku kano ārai mate hauora tūmatanui, tētahi whare haumanu ohotata rānei.

Me pūrongo ngā mātanga hauora i ngā tauhohenga ka pā mai i muri i ngā whiwhinga awhikiri ki te Centre for Adverse Reactions Monitoring (CARM). Ko te tikanga mā tō mātanga hauora tēnei mahi, mā tō whānau tonu rānei tēnei e mahi, ki www.otago.ac.nz/carm

Ki hea taea ai e au te whiwhi mōhiohio atu anō? 

• Kōrero ki te kaituku kano ārai mate, tākuta, nēhi rānei
• Haere ki www.health.govt.nz/imms-older-children ki te mātaki ataata me ētahi atu mōhiohio mō te kano ārai mate
• Tirohia te Mōhiohio Rongoā Kiritaki i tāia ki www.medsafe.govt.nz/consumers/cmi/b/boostrix.pdf

Whakapā atu ki te kaituku kano ārai mate mēnā e hiahia ana koe ki ētahi atu mōhiohio mō te whakakī i te Puka Whakaaetanga Mātua, mēnā rānei e hiahia ana koe ki ngā mōhiohio i roto i tētahi atu reo.

He Whakarāpopototanga Mōhiohio Rongoā Kiritaki

He kano ārai mate a Boostrix mō ngā kano ārai mate whakakaha, hei ārai i te mate kauae-timu, te pokenga korokoro me te mare motu. E mōhiotia anō a Boostrix ko Tdap (kauae-timu/pokenga korokoro/mare motu).

Ko ngā kaiwhakauru hohe o roto i a Boostrix ko ngā matū pokenga-kore mai i te huakita kauae-timu me te whakapokenga korokoro me ngā pūmua parakore mai i te huakita mare motu. Kāore e pā tētahi o ēnei tū mate i tēnei kano ārai mate.

Kei roto i ia pota 0.5 ml Boostrix he waeine 2.5Lf o te tāoke pokenga korokoro, he waeine 5Lf o ngā ākipaturopi kauae-timu me te mare motu; he 8 karamu-miriona (mcg) o te tāoke mare motu, 8 mcg filamentous haemagglutinin me te 2.5 mcg pertactin.

Kei ia pota 0.5 ml ngā moroiti o te konumohe (hei konumohe waihā me te konumohe pākawa tūtaewhetū), te konutai pūhaumāota me te wai. Ka whakamahia whānuitia ēnei kai whakauru i ētahi atu rongoā me ngā kano ārai mate.

Kaua tō tamaiti e whiwhi i te kano ārai mate mēnā e mate pāwera ana ia ki te Boostrix, ki ētahi atu rānei o ngā kai whakauru.

Ka taea e tō tamaiti te whiwhi i tana kano ārai mate i tētahi atu rā mēnā he pokenga taumaha, me te paemahana teitei tōna. Kōrero ki tō tākuta ā-whānau, kaituku kano ārai mate, ki te nēhi rānei i te tuatahi.

Kaua tō tamaiti e whiwhi i te kano ārai mate Boostrix mēnā ia he:

• mate tepetoto tōna, kei te mate rānei tana pūnaha ioio whai muri i te whiwhi awhikiri mō te pokenga korokoro, te kauae-timu rānei/hoki
• wheako i te mate kakā/pokenga o te roro, i tatū i ngā rā e whitu i muri mai i tētahi whiwhinga kano ārai mate mare motu (pertussis)
• he mate ā-roro kāore i tino tau te āhua.

Ko ngā pānga kino e kite nuitia ana he hohenga ki te wāhi i werohia, pēnei i te mamae, ka whero haere, ka pupuhi, marū rānei, me te āhua māuiui (kirikā, whakapairuaki, pākinikini me te mamae).

He wā anō ka pā ētahi atu pānga kino, pēnei i ngā pāwera. E rārangihia ana ēnei pānga kino i te Whakamāramatanga Mōhiohio Rongoā Kiritaki me te Pukararaunga e wātea ana i Medsafe: www.medsafe.govt.nz

Mēnā ka pā mai ētahi tohumate rerekē, kino rānei whai muri i te whiwhi Boostrix, me wawe tonu te waea atu ki tō tākuta, kaiwhakarato hauora rānei.

Mēnā kei te tamaiti tētahi o ēnei mate e whai ake, me kōrero koe ki tō tākuta, tō nēhi, tō kaituku kano ārai mate rānei mō te awhikiri i mua i te whakaaetanga:

• he mate tono
• he mate ki te pūnaha awhikiri (hei tauira, e pāngia ana tō tamaiti e te HIV)
• he mate roro, tētahi mate rānei ki te pūnaha ioio, pēnei i te mate hūkiki, te porohukihuki rānei (arā, he hūkeke nā te kirikā)
• he pāwera ki ētahi atu rongoā, matū rānei, pēnei i ngā tae, ngā kai me ngā tāroki kai
• he uruparenga taumaha i mua whai muri i te whiwhi i tētahi kano ārai mate mō te kauae-timu, te pokenga korokoro, te mare motu hoki/rānei
• e whiwhi ana i tētahi atu rongoā, kano ārai mate
• kāore anō kia whiwhi i tētahi kano ārai mate mō te kauae- timu, pokenga korokoro, mare motu rānei, kāore anō rānei kia whiwhi i te katoa o ngā kano ārai mate mō te kauae-timu me te pokenga korokoro.

He rongoā tūtohu a Boostrix. He hua, he mōrearea hoki tō ngā rongoā. Me kōrero koe ki tō tākuta, tō nēhi, tō kaituku kano ārai rānei mō ngā whakamārama o ngā painga me ngā mōrea o tēnei kano ārai mate.

E wātea ana te mōhiohio kiritaki whānui i Medsafe: www.medsafe.govt.nz

Ō mōtika

Ko whai pānga te Tikanga Motika Ratonga Hauora, Hauātanga ki ngā kiritaki katoa e whakamahi ana i tētahi ratonga hauora, hauātanga rānei i Aotearoa. Mō ētahi atu mōhiohio, tirohia a www.hdc.org.nz, waea atu rānei ki a 0800 555 050

Matatapu

Tērā pea i whakaratoa e ngā kura ētahi mōhiohio pēnei i ngā ingoa o ngā ākonga, rūmā ako, rā whānau, wāhi noho me ngā mātāwaka. Ko te tikanga me whakamōhio te kura i a koe i mua i tēnei. Ko ēnei mōhiohio, me ngā mōhiohio i tuhia e koe i runga i te puka whakaaetanga, ka whakamahia ki te whakahaere i te kaupapa tuku awhikiri.

Ko ngā mōhiohio o tēnei puka whakaaetanga me ngā taipitopito o ia awhikiri i tukuna, i whakakāhorehia rānei ka tuhia ki tētahi pūnaha whakahaere tūroro a tō poari hauora ā-rohe, ā, ka tukuna ētahi kōrero ki te Rēhita Tuku Awhikiri ā-Motu.

Ka whakamahia ngā pūnaha whakahaere tūroro e ngā poari hauora ā-rohe hei hopu i ngā mōhiohio hauora. He pātengi raraunga ā-motu te Rēhita Tuku Awhikiri ā-Motu, ā, ka pupuritia e te Manatū Hauora. Ka hopu te rēhita o ngā awhikiri mate kua tukuna ki ngā tamariki o Aotearoa, me te hunga kei ētahi atu kaupapa kano ārai mate.

E tiakina ngā mōhiohio kei te puka whakaaetanga, kei ngā pūnaha whakahaere tūroro me te Rēhita Tuku Awhikiri ā-Motu e te Tikanga Matatapu Mōhiohio Hauora. Ko ngā mātanga hauora whaimana anake e āhei ana ki te kite, te whakamahi me te whakarerekē. Heoi, ka āhei koe ki te titiro ki ngā mōhiohio o tō tamaiti me te whakatika i ngā taipitopito. Mēnā ka hiahia koe ki te titiro ki aua mōhiohio, whakapā atu ki tō kaituku kano ārai mate, tō tākuta, te pokapū hauora rānei.

Ka whakamahi ngā kaituku kano ārai mate i ngā mōhiohio kei te puka whakaaetanga, te pūnaha whakahaere tūroro me te Rēhita Tuku Awhikiri ā-Motu:

• ki te whakapā atu ki tō tākuta, ki tō pokapū hauora rānei, kia mōhio ai ko ēhea ngā awhikiri i werohia ki tō tamaiti
• mēnā he āwangawanga hauora ō tō tamaiti
• ki te whakamōhio i te kura mēnā kua whiwhi awhikiri tō tamaiti, kāore rānei
• hei āwhina ki te aromatawai i tēnei kaupapa tuku awhikiri me te whakamahere
  i ngā kaupapa anamata,
• ki te tuku rānei i tō tamaiti ki tō tākuta, ki tō nēhi rānei mō te awhikiri mēnā kāore ia i whiwhi i te kura.

Ko ngā mōhiohio kāore e tautuhi i te tangata ka whakamahia pea mō ngā take rangahau, te whakamahere rānei i ngā ratonga hou.

Mō ētahi atu mōhiohio mō te tiritiri rārangi ingoa o ngā kura, te noho matatapu me te whakamahi mōhiohio, tirohia ngā kaupapahere a tō poari hauora ā-rohe. Mēnā he pātai āu mō te matatapu, ka taea te īmēra ki enquiries@privacy.org.nz, waea kore utu rānei ki Te Mana Mātāpono Matatapu i 0800 803 909